İngiltere’de Eş Satma Geleneği

İngiltere’de eş satma, büyük olasılıkla 17. yüzyılın sonlarında, boşanmanın ancak en varlıklı kişiler için mümkün olduğu dönemde, tatminsiz bir evliliği sonlandırmanın bir yolu olarak ortaya çıkmıştır.
Bir koca, eşini boynuna, koluna veya beline bir ip takarak sergileyip, onu yüksek teklifi veren alıcıya halka açık bir şekilde açık artırma ile satardı. Eş satma geleneği, Thomas Hardy’nin 1886 tarihli Casterbridge Belediye Başkanı adlı romanının arka planını oluşturur. Romanda, ana karakterin hikayenin başında eşini satması, onu ömrü boyunca rahatsız eder ve nihayetinde onu yok eder.

Bu gelenek hukuki bir temele dayanmasa da, özellikle 19. yüzyılın ortalarından itibaren genellikle kovuşturmalara yol açmış ve yetkililerin tutumu belirsiz olmuştur. 19. yüzyılın başlarında, en az bir yargıcın eş satmalarını engelleme hakkına sahip olmadığını belirttiği kaydedilmiştir. Ayrıca, bazı yerel Yoksul Yasası Komiserleri, aileyi iş evlerinde beslemek yerine, kocaları eşlerini satmaya zorladıkları vakalar da olmuştur.

Eş satma, 20. yüzyılın başlarına kadar İngiltere’de bir şekilde varlığını sürdürmüştür. Hukukçu ve tarihçi James Bryce’in 1901’de yazdığına göre, eş satışları, o dönemde zaman zaman hala devam etmekteydi. İngiltere’deki son rapor edilen eş satışlarından birinde, 1913 yılında Leeds polis mahkemesinde ifade veren bir kadın, eşinin iş arkadaşına 1 sterlin karşılığında satıldığını iddia etmiştir.
Eş satma, “ritüel formunda” yaklaşık olarak 17. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan “icat edilmiş bir gelenek” olarak görünmektedir; ancak, 1302’de “eşini başka bir adama tapu ile verdiği” bildirilen bir vaka da bulunmaktadır. 17. yüzyılda bu uygulama o kadar yaygındı ki, İngiliz filozof John Locke, Fransız bilim insanı Nicolas Toinard’a yazdığı bir mektupta şu ifadeyi kullanmıştır: “Başka şeylerin yanı sıra, sana güzel bir kız eş olarak göndermemi söyledim… Eğer bir süre onunla deneyimledikten sonra hoşlanmazsan, onu satabilirsin ve bence Londra’da geçen hafta karısına dört sou bir pound karşılığında satan bir adamdan daha iyi bir fiyat alırsın; sanırım seninkisi daha fazla, 5 ya da 6 souya satılabilir çünkü o güzel, genç ve çok nazik ve mevcut durumu ile iyi bir fiyata satılacaktır.” Gazetelerin popülerliğinin artmasıyla, bu uygulamanın raporları 18. yüzyılın ikinci yarısında daha sıklaşmıştır. 20. yüzyıl yazarı Courtney Kenny’nin ifadeleriyle, bu ritüel “o kadar derin köklere sahip bir gelenekti ki, bunun yakın dönemde ortaya çıkmadığını gösteriyordu.”

1901 yılında eş satma konusunda yazan James Bryce, “bizim [İngiliz] hukukumuzda böyle bir hakkın hiçbir izine rastlanmadığını” belirtmiş, ancak aynı zamanda “herkesin eş satma alışkanlığından haberdar olduğunu, bunun hâlâ zaman zaman İngiltere’deki daha alt sınıflarda tekrarlandığını” gözlemlemiştir.
1753 yılında kabul edilen Evlilik Yasası’na kadar, İngiltere’de bir rahip önünde resmi bir evlilik töreni yapmak yasal bir gereklilik değildi ve evlilikler kaydedilmezdi. Tek gereken şey, her iki tarafın da evliliğe onay vermesiydi, her iki taraf da yasal rıza yaşına ulaşmışsa. Bu yaş, kızlar için 12, erkekler için ise 14 idi. Evlendikten sonra kadınlar, tamamen kocalarına tabi hâle gelir, koca ve karı bir yasal varlık olarak kabul edilir, buna “coverture” adı verilir. İngiliz ünlü yargıcı Sir William Blackstone 1753 yılında şu şekilde yazmıştır:

“Kadının varlığı, ya da yasal varlığı, evlilik süresince askıya alınır ya da en azından kocasının varlığıyla birleşir ve ona entegre olur: Kocasının kanatları, koruması ve himayesi altında her şeyini yerine getirir.”

Evli kadınlar, kendi başlarına mal mülk sahibi olamazlar ve aslında kendileri de kocalarının malı sayılırdı. Ancak Blackstone, “Kadının altında bulunduğu engellerin çoğu, çoğunlukla onun korunması ve yararına yönelik olarak tasarlanmıştır. Kadın cinsiyetinin İngiltere yasaları tarafından ne kadar sevildiği ortadadır” diye de eklemiştir.

Rafet Ulutürk